Zabytkowa kapliczka „na Rozdziałowskim” stoi od wielu dziesiątek lat na granicy Krakowa i Zielonek. Kilkanaście lat temu zawaliła się, ale szybka interwencja u konserwatora zabytków i starania o jej renowację zakończyły się sukcesem – kapliczkę stojącą na wysokiej kolumnie, odrestaurowano i znów strzeże mieszkańców Zielonek przed złymi mocami.
Krążą różne legendy na temat jej powstania i pochodzenia. Na uwagę zasługuje jedynie fakt, że skoro w tekście pochodzącym z 1906 roku ani słowa nie wspomniano, że pochodzi z krakowskiego Rynku, gdzie przy kolumnie wykonywano karę chłosty przywiązanym do niej skazańcom, lub służyła jako latarnia umarłych, więc można domniemywać, że te teorie pojawiły się później. Znajdujemy za to inne wytłumaczenie jej lokalizacji.
Poniżej przedstawiam oryginalny tekst sprzed ponad 115 lat napisany przez ówczesnych specjalistów w dziedzinie ochrony zabytków, ale najpierw kilka zdań wyjaśnienia.
W 1889 r. powstało Grono Konserwatorów Galicji Wschodniej we Lwowie
i Galicji Zachodniej w Krakowie. Były to pierwsze organizacje zrzeszające wybitnych fachowców w dziedzinie ochrony zabytków. Działalność tych organizacji przyniosła znakomite rezultaty. Ratowanie zabytków nie tylko Krakowa i Lwowa stało się ważnym elementem świadomości narodowej. W podwawelskim grodzie wydawano periodyk „Teka Grona Konserwatorów Galicji Zachodniej”, w którym dokumentowano najważniejsze prace poświęcone zabytkom i ich ratowaniu.
W drugim tomie „Teki” z 1906 roku znajdujemy niezwykle ciekawy, bogato ilustrowany i dosyć obszerny materiał dotyczący Zielonek. Szczegółowo opisany jest kościół i jego wyposażenie. Całość uzupełniają plany i przekroje świątyni, fotografie detali architektonicznych oraz części wyposażenia. Jeśli niniejszy tekst spotka się z zainteresowaniem, to w kolejnych wpisach przybliżę Czytelnikom całość materiału wraz z unikatową ikonografią z epoki.
Zachowałem oryginalny język, styl i pisownię.
Czytamy tam:
„W części wsi zwanej „na Rozdziałowskiem”, przy samym gościńcu, w połowie drogi z Prądnika białego do Zielonek, na podwórzu małego gospodarstwa z młynem, obok domu mieszkalnego, kopiec niewielki, na jego szczycie stoi kolumna toskańsko-dorycka z piaskowca. Cała wysokość aż do początku krzyża 5,15 m. Na stopniu wznosi się piedestał, graniastosłup kwadratowy, mający wysokość 1,10 m., u góry jego gzems o wydatnym wyskoku; wyżej na płycie kwadratowej i bazie trzon cylindrowy z monolitu blisko 3 m. wysoki z entasis* i astragalą**. Na abakusie*** kapliczka z marmuru czarnego zwietrzałego na popielato, na rzucie poziomym kwadratowym, wys. 0,75 m. Wewnątrz wydrążona, otwiera się na cztery strony arkadkami, na filarkach kwadratowych i impostach****. Nakrycie stanowi płyta kamienna kształtu niskiej piramidy, gzemsowaniem występująca poprzed ścianki boczne. Na jej szczycie w kulę kamienna zatknięty jest krzyż żelazny ozdobnego kształtu, z odlaną postacią Chrystusa, złoconą. Wewnątrz kapliczki mała rzeźba kamienna pieta.
Na pionowych ścianach abakusu kolumny napis ryty, w dwóch wierszach obchodzący cztery boki:
ANDRZEJ PAWLIKO / Z MAŁZONKA SWOIAM / NA CZESC NA CHWA / PANNIE MARIEI
WIC M.KRAK. / ZOFYAM. P. BOGV / ŁE Y NAJSWIETSZEY / ROKV P. 1636
Według tradycyi miejscowej mogiła ma oznaczać grób jakichś żołnierzy powstańców”. Jest to w tej chwili znacznie utrudnione, gdyż parcela na której znajduje się kolumna, została w znacznej części zabudowana.
————————————
Przypisy:
*Entasis (etazis) – lekka wypukłość, wybrzuszenie, trzonu kolumny w porządku doryckim, występujące mniej więcej na jednej trzeciej jej wysokości.
**Astragal (perełkowanie) – rodzaj nieznacznie wypukłego, ciągłego ornamentu zbudowanego z szeregowego układu pojedynczych lub podwójnych pałeczek przedzielonych perełkami, krążkami lub pryzmatycznymi paciorkami. Występował w antyku, renesansie, w architekturze romańskiej, klasycznej jako element zdobiący kolumny i oddzielający jej elementy:.
***Abakus – górna część głowicy kolumny
****Impost, nasadnik – element w formie płyty lub bloku, stanowiący przejście między głowicą podpory a dźwiganym przez nią elementem (np. łukiem arkady).
———————————–
Unikalna fotografia z 1906 roku z podpisem: Zielonki. Słup na kopcu w części wsi zw. „Rozdziałowskiem”. W. XVII.
