Jest to pojęcie wieloznaczne i jednocześnie trudne do zdefiniowania. Za wybitnym polskim historykiem literatury Stanisławem Pigoniem możemy wskazać pewien dwoisty charakter tego terminu. Z jednej strony to pewnego rodzaju podporządkowanie folkloru i innych elementów kultury ludowej czy nawet manipulowanie nimi, w obszarze wykraczającym poza tę kulturę. Wiąże się to z zewnętrznym charakterem ludowości. Wzrost samoświadomości w czynach, efektach i wytworach warstwy chłopskiej obrazuje natomiast wewnętrzny charakter pojęcia.
W XIX-wiecznej Polsce, która utraciła swą niepodległość, ludowość nabrała charakteru upolitycznionego. W ludzie widziano szczególny i liczący się czynnik ekonomiczny i militarny. W epoce romantyzmu doszło nawet do zrównania pojęć ludowości i narodowości.
Romantyzm przypisał kulturze ludowej wielkie idee i niezmierzone, pozytywnie nacechowane walory autentyzmu, prawdziwości, spontaniczności, wierności tradycji i lojalności wobec obyczajów. Ludowość budziła niemałe zainteresowanie wśród artystów, pisarzy, poetów i muzyków tworzących w tym okresie, dlatego też stała się jego cechą charakterystyczną. Popularnością cieszyły się ballady, pełne fantazji i złudzeń, z pogranicza snu i jawy, które często odwoływały się do dawnych legend, podań i baśni, „pieśń ludowa symbolizowała mityczną, płynącą z archaicznych praźródeł, z dawnego objawienia niezawodną intuicję i wiedzę”.
Ludowość oznacza zwrócenie się ku korzeniom, tradycji i siłom przyrody, przyjęcie ludowej wizji świata, swojskość, łączność człowieka z naturą. Przeciwstawia się chłodnemu racjonalizmowi i „uczoności”. Ważne stało się poszukiwanie pewnego rodzaju duchowości i pierwotności.
Ludowość folklorystyczna (lub archeologiczna) odnosi się do obyczaju, języka i twórczości ludu – jako zachowującego „żywe przeżytki czasów prastarych”. Ta odmiana ludowości rozkwitła w pierwszej połowie XIX w.
Wielu artystów, poetów i twórców doby romantyzmu głosiło pogląd, iż literaturę ludową należy utożsamiać z literaturą narodową (np. Cyprian Kamil Norwid). Motywy literackie nasycone zostały motywami poezji ludowej.
Elementy wierzeń ludowych często wykorzystywał również wybitny polski wieszcz, Adam Mickiewicz. Bohaterami utworów zaczęły stawać się upiory, widma, nimfy i inne fantastyczne i tajemnicze zjawy. Popularnością cieszyły się powieści ludowe Józefa Ignacego Kraszewskiego. Z czasem powieść chłopska zajęła wybitne miejsce w świecie prozy polskiej.
Z motywów ludowych czerpało także malarstwo – przede wszystkim rodzajowe, J. Chełmoński, A. Gierymski, J. Fałat, S. Masłowski itd. Popularnym tematem malarskim stał się krajobraz wsi polskiej, lud i jego codzienne zmagania.
Przez wszystkie epoki ludowość z różną mocą oddziaływała na polską kulturę. Przeżywała ona cykliczne nawroty, przypływy i odpływy. Współcześnie możemy wskazać na pewne odwołania do niej w prozie T. Nowaka, W. Myśliwskiego, E. Redlińskiego czy J. Kawalca. Niektórzy mówią o pisarstwie regionalnym, ludowym, amatorskim, twórczości nieprofesjonalnej.
Roch Sulima jest zdania, iż „twórczość w środowisku lokalnym np. wiejskim, wypełnia w istotny sposób lukę, która powstała w wyniku zderzenia się typu kultury masowej z treściami kultury ludowej”. A może ludowość dla dzisiejszego odbiorcy, tak zmęczonego natłokiem informacji i obrazów, tęskniącego za równowagą, traktowana jest jako swego rodzaju „odskocznia” i oderwanie od kultury masowej. Gwałtowne zmiany, szaleńcze tempo życia i postęp techniczny nie dla wszystkich okazały się spełnieniem nadziei. Toteż nieobca jest dziś nostalgia i pragnienie ziszczenia marzenia „wsi spokojnej, wsi wesołej”.
Więcej do poczytania: R. Górski, J. Krzyżanowski – Ludowość dawniej i dziś: studia folklorystyczne;
R. Sulima – Literatura a dialog kultur
Obrazy:
J. Chełmoński, Bociany oraz Babie lato
Artykuł w całości pochodzi ze strony http://naludowo.pl/ i jest prezentowany przez Izbę Regionalną w Zielonkach w celach edukacyjnych.