Po świętym Wojciechu i św. Jerzym czas na wspomnienie świętego Marka, które przypada 25 kwietnia. O wstawiennictwo zwracają się do niego pisarze, notariusze, murarze i szklarze. W kulturze ludowej św. Marek uważany jest za patrona wiosennych zasiewów. I w tym kontekście będziemy wspominać tego świętego, autora drugiej Ewangelii, w której zawarty jest zwięzły opis nauczania Jezusa Chrystusa.
Dawniej kwiecień był miesiącem intensywnych prac polowych, od których zależało czy będą urodzajne zbiory. Uciekano się także do stosowania wróżb oraz magicznych praktyk, które miały zapewnić korzystną pogodę oraz dobre plonPod koniec kwietnia, kiedy wiosna już w pełni rozkwitła, jare zboża zostały zasiane. Stąd przysłowie „Przed Świętego Marka sieje się ostatnia jarka”. 25 kwietnia należało wstrzymywać się od wszelkich prac polowych, szczególnie orki, aby „woły nie wyschły na szczapę”.
Kto zwlekał z tymi pracami, ten już nie bardzo mógł spodziewać się dobrych plonów. Żartobliwie tak to ujmowano: Na świętego Marka siej lepiej bób do garnka.
Inne przysłowia jednak przypominały:
Na świętego Marka sieje się ostatnia jarka
W dzień świętego Marka sieje się tatarka
Na świętego Marka ostatni groch i jarka
Na świętego Marka późny owies, ranna (wczesna) tatarka
Jako patron wiosennych zasiewów co roku w dniu 25 kwietnia:
Chodzi Marek po folwarku, rachuje zagony, który dobrze zasiony
a także błogosławi oziminom:
Święty Marek wyszedł na pole, ogląda żytko, czy wzeszło wszytko.
Tego dnia w wielu regionach Polski obchodzono z uroczystą procesją pola, święcąc je i modląc się o dobre zbiory i pogodę. Uroczysta procesja wyruszała spod lokalnego kościoła i zatrzymywała się przy krzyżach i kapliczkach znajdujących się na granicy wsi.
W św. Marka wróżono także pogodę na najbliższy czas. Wskazują na to liczne ludowe przysłowia:
„Gdy na Marka deszcz pada, to siano przepada, bo Gdy deszcz w święty Marek to ziemia jak skwarek”
„Co na Marka się stanie, to na ogrodników odstanie”
„Chodzisz na Marka bez koszuli, w maju kożuchem się otulisz”
„Jak deszcz w świętego Marka, będzie ziemniaków tylko miarka, a gdy w Marka pogoda, na ziemniaki uroda”.
Na Śląsku w dzień św. Marka obchodzono granice swoich włości i gospodarze wraz z rodzinami prosili Boga za wstawiennictwem Świętego o dobry urodzaj. Jan Szymik w wydanej w 2012 roku książce „Doroczne zwyczaje i obrzędy na Śląsku Cieszyńskim” tak wspomina ten zwyczaj: „Obchodzenie granic pól miało, prócz oczywistego znaczenia przede wszystkim sakralnego również znaczenie bardzo praktyczne. Mianowicie dokładnie wskazywano służbie, głównie tej nowo przyjętej oraz także przypominano dzieciom, a nawet wnukom, gdzie przebiegają granice własnych pól, gdzie miedze i czyje oraz czy granica przebiega w połowie miedzy czy też cała miedza należy do danego gospodarstwa [..] Zdarzało się, że na kamieniach granicznych gospodarze „wymierzali razy służbie”, aby ta dobrze sobie zapamiętała, gdzie jest własne a gdzie pole sąsiada”.
Od tego dnia nie zapalano już w chałupie światła, wierzono ponadto, że wylęgnięte tego dnia kurczęta nie będą się trzymały swego podwórka. 25 kwietnia powstrzymywano się od prac polowych, choć niektórzy twierdzą, że ziemniaki sadzone w tym dniu bogato obrodzą.
Gdyby ktoś chciał zobaczyć jak wyglądała procesja odbywająca się w dzień św. Marka może odwiedzić Park Etnograficzny przy Muzeum Kultury Ludowej w Kolbuszowej, który każdego roku 26 kwietnia organizuje imprezę plenerową „Odpust na św. Marka”. W programie znajduje się msza św. w drewnianym kościele z Rzochowa pod wezwaniem św. Marka, procesja wokół skansenowskich pól, inscenizacja zespołu obrzędowego oraz zabawa w karczmie. Ze względu na obostrzenia związane z pandemią koronawirusa termin imprezy może ulec zmianie. Więcej informacji na stronie organizatora: http://www.muzeumkolbuszowa.pl/
Jak podkreśla Szymik: „Dziś wszystkie zwyczaje związane z dniem św. Marka pozostały już tylko w pamięci najstarszych ludzi i nie praktykuje się ich wcale”, ale warto o nich pamiętać!
Aleksandra Szymańska
Fot. polona.pl, domena publiczna
Źródła:
-Kamocki J., Polski rok obrzędowy, Kraków 2008
-Szymik J., Doroczne zwyczaje i obrzędy na Śląsku Cieszyńskim, 2012
-Św. Marek – patron wiosennych zasiewów, https://naludowo.pl/kultura-ludowa/sw-marek-patron-wiosennych-zasiewow-plony-przyslowia.html
–Św. Marek Ewangelista i zapomniane zwyczaje ludowe, https://wiadomosci.ox.pl/sw-marek-ewangelista-i-zapomniane-zwyczaje-ludowe.
