Jednym z najważniejszych pojęć opisujących elementy kultury ludowej jest obrzęd. Obrzędami nazywa się zbiory zachowań towarzyszących ważnym zmianom w życiu każdego człowieka. Do takich można zaliczyć przed wszystkim chrzest, ślub oraz pogrzeb. Jak wyglądał taki obrzęd?
Obrzęd, czyli kulturowe przyjęcie
Nic w kulturze ludowej nie mogło odbyć się bez aprobaty społeczeństwa. Każde mniej lub bardziej istotne wydarzenie w życiu człowieka spotykało się z komentarzem. Dziś poniekąd nadal obserwujemy takie zjawisko, zwłaszcza w mniejszych miejscowościach lub w zamkniętych grupach ludzi. Wieść o nowej parze lub nowoprzybyłych sąsiadach rozchodzi się lotem błyskawicy zbierając po drodze liczne opinie.
Najważniejszymi sytuacjami w życiu każdego człowieka jest przyjście na świat, utworzenie rodziny oraz śmierć. Wszystkie te wydarzenia stanowiły momenty graniczny, czyli zamykały pewien etap równocześnie rozpoczynając kolejny, zupełnie inny. Musiały także zostać odpowiednio zobrazowane kulturowo, aby zmiana w życiu została oficjalnie zatwierdzona przez społeczność.
Wykluczenie, izolacja i włączenie
Obrzęd przejścia składa się z kilku faz przez które przechodzi osoba bądź osoby. Najbardziej znane, ale też najistotniejsze obrzędy towarzyszą człowiekowi podczas zmiany. Aby bezpiecznie, a jednocześnie widocznie dla społeczeństwa przejść przeobrażenie niezbędne są nakazane przez tradycję rytuały.
Pierwszą fazą obrzędu jest wykluczenie. Dana osoba poprzez odpowiednie zachowania i zwyczaje zostaje odseparowana od funkcji społecznej lub stanu, w którym dotychczas przebywała.
Następuje faza marginalna – osoba nie znajduje się już w stanie, do którego należała, a jednocześnie nie została jeszcze przyjęta do żadnego innego. Jest to czas najbardziej niebezpieczny, ponieważ dany człowiek jest wówczas narażony na działanie sił pozazmysłowych i innych.
Ostatnią fazą jest przyjęcie do nowego stanu. Odbywa się ono poprzez nadanie atrybutów, odpowiednie zwyczaje, zachowania osoby lub grupy.
Obrzęd w kulturze ludowej
Do naszych czasów nie zachowały się złożone tradycje związane z różnymi obrzędami. Choć nadal je przeżywamy zostały w dużej mierze okrojone z bogatej symboliki i licznych zwyczajów im towarzyszących. Obrzędy związane były z ciążą i narodzeniem dziecka, przejściem z fazy dziecięcej do dorosłości (staropolski zwyczaj postrzyżyn czy żydowska Bar Micwa), inicjacją do różnych stowarzyszeń (egzaminy cechowe lub zwyczaje związane z konkretną grupą), zaręczynami i małżeństwem, przyjęciem obcego do społeczności, pogrzebem.
Współcześnie obrzędowość w pewnym stopniu została zastąpiona dokumentami urzędowymi. To, co kiedyś potwierdzano obecnością społeczności podczas chrztu, wesela czy pogrzebu, dziś potwierdzamy wizytą w Urzędzie Stanu Cywilnego. Jest to zrozumiałe z praktycznych względów funkcjonowania państwa oraz życia toczącego się w coraz większych społecznościach. Jednak tradycje kultury ludowej z pewnością wzbogacały trudne momenty w życiu, jakimi są tak poważne zmiany i ułatwiały ich przeżycie.
Posłuchaj także opowiadania o obrzędach przejścia dr Marii Małanicz-Przybylskiej w Radiowym Centrum Kultury Ludowej.
Przeczytaj więcej o obrzędach, zwyczajach i obyczajach.
