Strój stanowi element kulturowy ściśle związany z człowiekiem. Nie można traktować stroju tylko w kategorii rzeczy – strój jest czymś więcej, jest nośnikiem wielu symboli.
W badaniach etnograficznych interesowano się przede wszystkim strojem ludowym, pomijając odzież codzienną. Ubiór codzienny pełnił funkcję użytkową – miał ochraniać ciało podczas prac polowych i od warunków atmosferycznych. Poszczególne części ubioru wykorzystywane były aż do całkowitego znoszenia. Odzież była szyta z samodziałowego materiału, używano lnianego białego płótna, ciemnego sukna oraz skór. Społeczność wiejska była samowystarczalna pod względem wytwarzania odzieży. Wiele zależało od dostępności surowców, rodzaju wykonywanych zajęć oraz wpływu środowiska naturalnego.
Strój to ubiór odświętny, obrzędowy, szyty z wysokiej jakości tkanin o specyficznej formie. Strój ludowy był niezwykle cenny, była to swoista „lokata kapitału” dla chłopa. Trudno odpowiedzieć kiedy pojawił się strój ludowy. W wielu regionach dopiero w XIX wieku pojawiła się różnorodność strojów, zwłaszcza po uwłaszczeniu chłopów. W niektórych regionach strój nie zdążył się rozwinąć, a został wyparty przez modę miejską. Najintensywniej rozwijał się strój podhalański, krakowski oraz łowicki.
Na wygląd stroju ludowego w XIX wieku wpływ miało kilka czynników:
– stulecia izolacji feudalnej;
– wpływ stroju elitarnego oraz mundurów wojskowych (na przykład lampasy na męskich portkach);
– zniesienie pańszczyzny i potrzeba manifestacji swojej nowej sytuacji przez lud;
– wpływ masowej i taniej produkcji fabrycznej.
Strój ludowy to żywy element kultury. Strój spełniał różnorodne role w społeczności tradycyjnej: praktyczne, estetyczne, magiczne, obrzędowe, a także określał wiek, płeć, stan cywilny, pozycję społeczną oraz przynależność do grupy zawodowej, religijnej, regionalnej.
Widoczne były różnice w stroju zamożnych gospodarzy a uboższymi mieszkańcami wsi. Zamożni chłopi mieli bogato zdobione stroje z lepszych materiałów. Najbiedniejsi w ogóle ich nie mieli. Także dzieci do około 12 roku życia w ogóle nie posiadały strojów. Poszczególne grupy wiekowe nosiły się w sposób dyktowany bardziej obyczajem niż modą. Na przykład zamężne kobiety nosiły czepce (symbol płodności, kojarzony z utratą „wianka”), ludzie starzy ubierali się w ciemne barwy.
Strój miał także charakter rytualny, był niezbędny w wielu obrzędach. Strój weselny pana młodego to strój odświętny zamożnego gospodarza ozdobiony bukiecikami, wstążkami, szrafami, z których każdy element stanowił istotny symbol obrzędu. Panna młoda ubrana była w panieński strój ozdobiony wstążkami. Istotną rolę odgrywało nakrycie głowy – podczas oczepin przeplatano lub obcinano włosy pod czepiec. Strój odgrywał także istotną rolę podczas pogrzebu. O stroju trumiennym decydował wiek zmarłego, jego stan cywilny oraz zamożność. W kulturze chłopskiej stroje pogrzebowe przez długi czas były białe. Młode osoby, zwłaszcza bez obrzędu przejścia (zmiany statusu) chowano w stroju weselnym.
Poszczególne elementy ubioru miały także charakter magiczny. Między innymi kobieca koszula, jako przylegająca bezpośrednio do ciała i zakrywana przed mężczyznami przypisaną miała moc leczniczą oraz zapobiegającą urokom.
Współcześnie kultura ludowa zaniknęła, ale strój ludowy trwa, choć w zupełnie innym kontekście. Strój ludowy stał się kostiumem przybieranym podczas przeróżnych wydarzeń folklorystycznych.
Źródła:
R. Kantor Symboliczna funkcja stroju w społecznościach wiejskich w drugiej połowie XIX wieku i w wieku XX [w:] „Rocznik Muzeum Etnograficznego w Krakowie” T.VII, Kraków 1979.
Źródło zdjęcia: www.snutki.pl/starawersja/slowicz.html
Artykuł w całości pochodzi ze strony http://naludowo.pl/ i jest prezentowany przez Izbę Regionalną w Zielonkach w celach edukacyjnych.